"$now" JavaScript that knows date-words

หลายวันมานี้ผมใช้เวลาปรับปรุงโค้ดแปลภาษาวันที่ มีเคสที่ไม่เคยคิดมาก่อนว่าจะเป็นเช่นนี้ แต่พอเอามาแปลงเป็นโค้ดแล้วจึงพบว่า โครงสร้างของภาษาที่ใช้เป็นคำสั่งนั้นย้อนแย้งกับสามัญสำนึกของคนทั่วไป

ตอนที่ออกแบบหน้าจอแสดงประวัติข้อมูล มีตัวเลือกช่วงเวลาให้ผู้ใช้เลือก เช่น "วันนี้", "เมื่อวานนี้", "7 วันที่แล้ว - 2 วันที่แล้ว" ซึ่งคำเหล่านั้นสามารถแปลงให้กลายเป็น คำสั่งช่วงวันที่ ใช้ค้นข้อมูลจากดาต้าเบสมาแสดง

ระหว่างคำว่า "7 - 2 วันที่แล้ว" กับ "2 - 7 วันที่แล้ว" คำไหนเราเข้าใจง่ายกว่ากัน สำหรับผมถ้าไม่หลอกตัวเองก็ต้องบอกว่า "2 - 7 วันที่แล้ว"

ดูเหมือนว่าสมองมนุษย์สามารถรับรู้ โดยไม่ต้องเคร่งครัดลำดับก่อนหลังของเริ่มต้นและสิ้นสุด

แต่กฏเกณฑ์ช่วงวันที่ของโปรแกรม ประกอบด้วยวันที่สองค่า เริ่มต้น และ สิ้นสุด มีความตรงไปตรงมาเพื่อง่ายในการประมวลผล เริ่มต้นต้องมาก่อนสิ้นสุดเสมอ ถ้าจะเขียนเงื่อนไขค้นหาข้อมูลก็จะได้ว่า หาข้อมูลที่มี "วันที่" มากกว่าหรือเท่ากับ "เริ่มต้น" และ "วันที่" น้อยกว่าหรือเท่ากับ "สิ้นสุด"

MongoDB query

{ “info.date”: { $gte: เริ่มต้น, $lte: สิ้นสุด } }

สมมติถ้าให้โปรแกรมถอดความแบบตรงไปตรงมา

"7 วันที่แล้ว" => "01/03"
"2 วันที่แล้ว" => "05/03"

"7 - 2 วันที่แล้ว" = "01/03 - 05/03" 
"2 - 7 วันที่แล้ว" = "05/03 - 01/03"

สรุปว่าภาษามนุษย์มีความยืดหยุ่นการระบุช่วงเวลา จะเอาเวลาที่น้อยกว่า (เก่า) หรือ มากกว่า (ใหม่) ขึ้นลงท้ายก็ได้ ไม่สามารถตีความว่า อยู่ข้างหน้าคือ เริ่มต้น และอยู่ข้างหลังคือ สิ้นสุด

ทีแรกผมก็คิดว่าไม่ยากอะไร ก็เพิ่มโค้ดตรวจสอบ ถ้าพบว่าเริ่มต้นมากกว่าสิ้นสุด ก็แค่สลับข้างกัน

แต่ใช้ไม่ได้ถ้าเป็น เดือน - เดือน หรือ ปี - ปี ..

หากเป็นหน่วยเวลาที่ใหญ่กว่าหนึ่งวัน เช่น เดือน หรือ ปี ภายในตัวของมันเองก็มีขอบวันที่เริ่มต้นและสิ้นสุดไม่ใช่วันเดียวกัน

"มกราคม" => "01/01 - 31/01"

"4 - 2 เดือนที่แล้ว" => "มกราคม - มีนาคม" => "01/01 - 31/03"

โปรแกรมจะต้องเลือกเอาขอบด้านเริ่มต้นหน่วยเวลาด้านหนึ่ง และขอบด้านสิ้นสุดของอีกด้านหนึ่ง

สมมติถ้าให้โปรแกรมถอดความแบบตรงไปตรงมา

"2 - 4 เดือนที่แล้ว" => "มีนาคม - มกราคม" => "01/03 - 31/01" => "31/01 - 01/03"

ถึงแม้ว่าโปรแกรมจะตรวจสอบและพยายามสลับวันที่เริ่มต้น-สิ้นสุด ก็ยังไม่ถูกต้องเพราะขอบเวลาผิดตั้งแต่แรก

ดังนั้นโค้ดจึงต้องถูกปรับปรุง โดยการประเมิน (evaluate) ขอบเวลาของแต่ละด้านก่อน เพื่อสลับข้าง สุดท้ายแล้วจึงแปลงเป็นค่าวันที่จากขอบเวลาที่ถูกต้องสำหรับด้านนั้น ๆ

"2 - 4 เดือนที่แล้ว" = "มีนาคม - มกราคม" <==> "มกราคม - มีนาคม" = "01/01 - 31/03"

ผลพลอยได้ของการประเมินขอบเวลาก่อน ทำให้สามารถแปลข้อความที่กำกวมจากหน่วยเวลาที่ไม่เท่ากันได้ด้วย เช่น

"สัปดาห์นี้ - เดือนนี้" = "ต้นสัปดาห์นี้ - ปลายเดือนนี้"
"เดือนนี้ - สัปดาห์นี้" = "ต้นเดือนนี้ - ปลายสัปดาห์นี้"

---

สำหรับผู้ที่อ่านมาจนถึงบรรทัดนี้ แล้วสงสัยว่าเรื่องวันที่มันจำเป็นต้องซับซ้อนขนาดนี้จริงเหรอ ตกลงมันเอาไปใช้ประโยชน์อะไรได้กันแน่

เวอร์ชั่นหนึ่ง

เป้าหมายแรกทีเดียว เพื่อเปลี่ยน User Interface หรือวิธีการป้อนข้อมูลวันที่ โดยเปลี่ยนไปใช้ input ง่าย ๆ รับข้อความ แล้วใช้โค้ดนี้แปลข้อความนี้กลายเป็นค่าวันที่ที่ถูกต้อง

โปรแกรมทั่วไปมีความพยายามออกแบบการป้อนวันที่หลายแนวทาง เช่น แบ่งเป็น 3 ช่อง วัน, เดือน, ปี แล้วพยายามใช้ตัวช่วยเป็น drop down วันที่ 1 - 31, หรือ ชื่อเดือน บางที่ก็ใช้ DatePicker เปิดปฏิทินขึ้นมาให้จิ้มเลือก

ข้อเสนอของผมคือเปิดโอกาสให้ผู้ใช้ป้อนวันที่ตามสไตล์ที่ตนเองถนัด (free input) แล้วโปรแกรมฉลาดพอที่จะเข้าใจข้อความนั้น ตัวอย่างเช่น

"7" => วันที่ 7 เดือนนี้ (อ้างอิงกับเวลาปัจจุบัน)
"7/8" => วันที่ 7 เดือน 8 ปีนี้ (อ้างอิงกับเวลาปัจจุบัน)

"7/8/66" 
"7/8/23"
"7/8/2566"
"7/8/2023"
"2023-08-07"
"Mon Aug 07 2023" 
คำข้างต้นทั้งหมดแปลได้เหมือนกัน เป็นวันที่ 7 เดือน 8 ปี 2566 (2023) 

"8/66"
แปลได้เป็นช่วงวันที่ของเดือน 8 ปี 2566 (2023)

ขึ้นอยู่กับโปรแกรมว่าจะกำหนดใช้วันที่ต้นเดือน หรือปลายเดือนไปใช้ เช่น หากเป็นวันที่เอกสารอาจใช้ 01/08/2022 หากเป็นเงื่อนไขวันที่ของรายงานจะใช้ช่วงวันที่ 01/08/2022 - 31/08/2022

เมื่อมีความยืดหยุ่นในการแปลงค่าวันที่ ทำให้คิดถึงการใช้ข้อความที่เป็นคำเฉพาะอื่น ๆ ที่ใช้บ่อย เช่น "วันนี้" "today" "เมื่อวานนี้" "yesterday" "พรุ่งนี้" "tomorrow" ชื่อวันของสัปดาห์ และชื่อเดือน แบบย่อและเต็ม ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ

นำไปสู่การออกแบบให้ผู้ใช้สามารถระบุเงื่อนไขรายงาน ด้วยภาษาวันที่ที่เป็นอิสระ เช่น รายงานยอดขาย ผู้ใช้สามารถเลือกเงื่อนไขช่วงวันที่ ด้วยคำว่า "เดือนนี้", "เดือนที่แล้ว", "30 วันล่าสุด" ฯลฯ​​ เราสามารถแปลงคำเหล่านี้เป็นช่วงวันที่

รอบปีบัญชี (fiscal year)

เพิ่มความสามารถเข้าใจ "ปีบัญชี" ที่แตกต่างจากปีปฏิทิน ใช้กับรายงานทางบัญชีสำหรับกิจการไม่ได้เริ่มรอบบัญชีที่ต้นปีปฏิทิน

"1/3 fiscal" => รอบบัญชีนี้​ (12 เดือน) เริ่มต้นจากวันที่ 1 เดือน 3 ของปีนี้
"1/3 last fiscal"  => รอบบัญชีที่แล้ว (12 เดือน) เริ่มต้นจากวันที่ 1 เดือน 3 ของปีที่แล้ว

คำนวณกำหนดชำระ

เพิ่มคณิตศาสตร์การคำนวณวันที่กำหนดชำระจาก ค่าเวลาวัน เดือน หรือ ปี สามารถปัดวันที่เป็นสิ้นเดือน ใช้แปลงหาวันที่ครบกำหนดอัตโนมัติ เมื่อผู้ใช้ป้อนข้อมูลใส่เงื่อนไข

"due 30" => กำหนด (นับวันที่ต่อไปอีก)​ 30 วัน
"due 30+" => กำหนด (นับวันที่ต่อไปอีก) 30 วัน ปัดไปสิ้นเดือน
"due 12 เดือน" => กำหนด (นับวันที่ต่อไปอีก) 12 เดือน ใช้กับเงื่อนไขอายุสัญญา

ช่วงวันที่แบบยืดหยุ่น

เป็นโค้ดล่าสุด ปรับปรุงการแปลข้อความช่วงวันที่ตามที่เล่าไว้ตอนต้น ใช้ในการออกแบบตัวเลือกเงื่อนไขช่วงวันที่ เพื่อแสดงข้อมูลตามช่วงเวลานั้น โดยใช้ภาษาที่เข้าใจง่าย

---

โค้ดอยู่ใน gist (github)

สำหรับนักพัฒนาผู้สนใจหรือต้องการพัฒนาต่อ ผมวางโค้ดเวอร์ชั่นล่าสุดไว้ใน gist ได้แรงบันดาลใจหรือต้นแบบมาจาก Moment.js ที่เป็นโค้ดเกี่ยวกับการคำนวณ และแสดงผลเป็นข้อความวันที่ภาษาต่างๆ ต้องออกตัวว่าเป็นโค้ดเก่า ตั้งแต่ยังไม่มี ES6 จึงไม่ได้ใช้ modern JavaScript ยกเว้นการปรับปรุงช่วงหลังอาจมีปนมาบ้าง

• now.js https://gist.github.com/jojosati/3d98fb5514a9cb0f6e489e9f7e5d8199

• test-now-exp.html https://gist.github.com/jojosati/37de010d3ad03eeee319f1aea2c55667

โค้ดนี้ช่วยจัดการด้าน input เกี่ยวกับวันที่ที่ Moment.js ไม่ได้ทำ โดยเฉพาะโค้ด translator ภาษาไทย ที่มีแต่นักพัฒนาไทยเข้าใจ

ข้อดีของ now.js ไม่มี dependency ใด ๆ เป็นไฟล์เดี่ยว สามารถเพิ่มเป็น tag script อยู่ใน html แล้วเรียกใช้ $now(..)ได้เลย

<script src="now.js"></script>

ไฟล์ทดสอบ test-now-exp.html สามารถเอาไปวางไว้ในโฟลเดอร์เดียวกับ now.js สามารถเปิดทดสอบจาก file:// ในคอมพิวเตอร์ด้วย browser ได้ทันที โดยไม่จำเป็นต้องมี http server

ตัวอย่างการเรียกใช้

ใช้ executer (ไม่ใช้ translator)

$now( "$today()" )
$now( "$this(month)" )
$now( "$last(2, year)" )

ใช้ translator "en" (อังกฤษ) หรือ "th" (ไทย+อังกฤษ)

$now( "today", "en" )
$now( "this month", "th" )
$now( "2 ปีที่แล้ว", "th")

ค่าที่ได้จาก $now คือ Period object ซึ่งสามารถ chain method ต่อ เพื่อเอาไปใช้ตามต้องการ

$now( ).toString( )

คืนค่ากลับมาเป็นข้อความ "YYYY-MM-DD - YYYY-MM-DD"

$now( ).begin( )

$now( ).end( )

คืนค่ากลับมาเป็น At object ซึ่งสามารถ chain method ต่อได้ดังนี้

$now( ).begin( ).toDate( )

คืนค่ากลับมาเป็น Javascript Date object

$now( ).begin( ).toString( )

คืนค่ากลับมาเป็น ISO Date "YYYY-MM-DD"

$now( ).begin( ).valueOf( )

คืนค่ากลับมาเป็น Javascript Date value

ข้อความที่ยังรอพัฒนา

ยังมีบางข้อความที่ติดค้างเพราะความซับซ้อน คิดไม่ออกว่าจะออกแบบให้อธิบายด้วย chain method หรือ executer ได้อย่างไร ขึ้นอยู่กับวาระโอกาสที่เหมาะสม เมื่อใดที่มีความจำเป็นต้องนำไปประยุกต์ใช้ ก็อาจหาทางปรับปรุงในอนาคต

"เดือนนี้ของปีที่แล้ว" => ?
"ไตรมาศที่แล้วเมื่อ 2 ปีก่อน" => ?

อ้างอิง

• Moment.js https://momentjs.com/

• source code: now.js https://gist.github.com/jojosati/3d98fb5514a9cb0f6e489e9f7e5d8199

• source code: test-now-exp.html https://gist.github.com/jojosati/37de010d3ad03eeee319f1aea2c55667

jsat66@gmail.com (2023–09–09)