Future ERP - 1: Conversation with AI

บทสนทนากับ AI ว่าด้วยอนาคตของ ERP

ระบบ ERP (Enterprise Resource Planning) เป็นหนึ่งในกลไกหลักที่องค์กรใช้ในการจัดระเบียบการทำงานให้เป็นระบบ และใช้ข้อมูลเพื่อขับเคลื่อนการตัดสินใจอย่างมีประสิทธิภาพ แต่ในช่วงหลัง ผมเริ่มตั้งคำถามกับตัวเองว่า…

ERP ที่เราใช้อยู่ทุกวันนี้ ยังตอบโจทย์อนาคตขององค์กรหรือไม่?

คำถามนี้ไม่ได้เกิดขึ้นจากการอ่านทฤษฎี หรือข้อจำกัดทางเทคนิคโดยตรง แต่เกิดจากบทความหนึ่งที่ตั้งข้อสังเกตว่า ERP โดยเฉพาะระบบระดับใหญ่ มักเป็นอุปสรรคต่อการสร้างนวัตกรรมและโมเดลธุรกิจใหม่ ซึ่งในฐานะที่ผมเป็นผู้พัฒนา ERP เอง เรื่องนี้ทำให้ผมรู้สึก "ไม่เห็นด้วยทั้งหมด" แต่ก็ "ไม่สามารถปฏิเสธได้ทั้งหมดเช่นกัน"

ผมจึงเริ่มต้นพูดคุยแลกเปลี่ยนกับ AI - ใช่ครับ ปัญญาประดิษฐ์ในยุคที่ไม่ใช่แค่ให้คำตอบ แต่ร่วมวิเคราะห์ได้ลึกพอสมควร สิ่งที่เกิดขึ้นไม่ใช่การเถียงหรือถามตอบธรรมดา แต่เป็นบทสนทนาแบบลองคิดต่อ…คิดขวาง…คิดย้อนกลับไปถึงรากของระบบ และลองมองไปข้างหน้าว่า องค์กรที่ดีและ ERP ที่เหมาะสมในอนาคตควรเป็นอย่างไร

สิ่งที่เราแลกเปลี่ยนกันกินเวลาหลายวัน ประเด็นที่พูดถึงมีตั้งแต่บทบาทของผู้บริหาร, โครงสร้างของข้อมูล, ขนาดขององค์กร, ความสัมพันธ์ระหว่าง implementer กับผู้ใช้, จนถึงความหมายใหม่ของคำว่า "องค์กร" เองในโลกที่กำลังเปลี่ยนไป

เพื่อให้บทสนทนานี้เป็นประโยชน์กับคนอื่นในวงการ ERP, ธุรกิจ, เทคโนโลยี และการบริหารจัดการ ผมจึงตั้งใจจะถ่ายทอดเนื้อหานี้ออกมาเป็น บทความชุด โดยเรียบเรียงในลักษณะ series เพื่อให้ตามอ่านได้เป็นลำดับ

ตอนที่ 1 - ERP กับนวัตกรรม

ปัญหาของซอฟต์แวร์ หรือภาพจำของเราเอง?

บทความต้นทางที่จุดประกายให้ผมคิดต่อ ตั้งข้อสังเกตว่า

"ERP ขนาดใหญ่มักให้ความสำคัญกับการควบคุม มากกว่าความยืดหยุ่นในการออกแบบโมเดลธุรกิจใหม่ๆ ทำให้นวัตกรรมเกิดขึ้นได้ยาก"

กรณีศึกษาที่ผู้เขียนยกขึ้น เช่น การที่ระบบ ERP ใหม่ไม่สามารถรองรับโมเดล "สั่งด่วน" ได้อย่างลื่นไหล เหมือนเป็นตัวอย่างที่ชัดเจนของ "ระบบดีแต่ไม่พอ" - ดีในเชิง control แต่ไม่เอื้อต่อการทดลองแนวคิดใหม่

แล้ว ERP จริงๆ ควรยืดหยุ่นขนาดนั้นเลยหรือ?

ในฐานะที่ผมพัฒนา ERP ผมเข้าใจดีว่าไม่มีโปรแกรมไหนสามารถ "เผื่อ" ทุกความต้องการที่ยังไม่เกิดขึ้นได้อย่างสมบูรณ์ โดยเฉพาะความต้องการที่ยังอยู่แค่ในหัว หรือเพิ่งเริ่มทดลองในระดับ Proof of Concept (POC)

และคำว่า "ทำไม่ได้" ที่หลายคนพูดถึง อาจไม่ได้หมายถึง "ระบบไม่รองรับ" จริงๆ แต่คือการเจอกำแพง

• ความเข้าใจ: ใช้เวลาอธิบายก็ไม่จบสักที

• ทรัพยากร: ไม่มีทีม/เวลาพอที่จะพัฒนาให้ทัน

• ความเสี่ยง: ไม่กล้าแตะระบบหลักที่มีคนใช้อยู่แล้ว

ปัญหาไม่ใช่ ERP อย่างเดียว

แต่อยู่ที่ภาพจำและโครงสร้าง

สิ่งที่เราค้นพบในการสนทนาคือ "ภาพจำ" ที่มาพร้อมกับ ERP หลายระบบ โดยเฉพาะระบบระดับโลก คือ

• ต้องครอบคลุมทั้งหมด

• ต้องมีโครงสร้าง database ที่เข้มงวด

• ต้องตามแนวทาง best practice ที่พิสูจน์แล้ว

แน่นอนว่าภาพจำนี้มีเหตุผล เพราะระบบที่ต้องดูแลองค์กรระดับพันล้าน ต้องมี governance ที่แข็งแรง และลดความเสี่ยงให้มากที่สุด

แต่ในขณะเดียวกัน โลกยุคใหม่ก็ตอบโจทย์อีกแบบหนึ่งเช่นกัน

• เร็วกว่า อาจดีกว่า ครบกว่า

• เชื่อมโยง อาจดีกว่า ครอบคลุม

• ยอมล้มบางส่วน อาจดีกว่า เปลี่ยนไม่ได้เลย

แล้วเราจะเริ่มคิดใหม่ได้อย่างไร?

สิ่งที่ผมอยากเสนอในตอนนี้คือคำถาม

เราสามารถมอง ERP เป็นเพียง "ระบบควบคุมแกนกลาง" (Core Control) แล้วให้ innovation เกิดขึ้นจากข้างนอก เชื่อมเข้ามา ผ่านสถาปัตยกรรมแบบ modular, API-first หรือ event-driven ได้หรือไม่?

เรายังอาจต้องคิดใหม่แม้กระทั่ง "นิยามของ ERP" เอง ว่ามันไม่จำเป็นต้องเป็น "โปรแกรมก้อนใหญ่ๆ" จากค่ายใดค่ายหนึ่งอีกต่อไป แต่อาจเป็น framework, spec, หรือโครงสร้างเปิด ที่องค์กรสามารถค่อยๆ ต่อเติมได้

ในตอนต่อไป

เราจะพาไปสำรวจว่า องค์ประกอบอะไรในองค์กร ที่เอื้อต่อการมีนวัตกรรมได้จริง เมื่อทำงานร่วมกับ ERP และอะไรคือ "ข้อจำกัดที่มองไม่เห็น" ที่ทำให้แม้เราจะมีเทคโนโลยีดี แต่ดันขยับไม่ได้

เพราะ ERP ไม่ได้ทำหน้าที่เพียงจัดการข้อมูล แต่มันยังสะท้อนโครงสร้างอำนาจ และการตัดสินใจในองค์กรอีกด้วย

---

เบื้องหลังบทสนทนา

ไม่นานมานี้ผมเริ่มหาอ่านหนังสือเก่าของทรัมป์ ด้วยความเชื่อที่คล้ายกับพวกเราหลายคนว่า "สิ่งที่เขาแสดงให้เห็น ไม่ใช่สิ่งที่เขาเป็น" บางทีร่องรอยความคิดในอดีตจากหนังสือของเขาน่าจะทำให้เข้าใจตัวตนแท้จริง

มีตอนหนึ่งในหนังสือที่เขาเล่าถึงเพื่อนที่เรียนวิชาประวัติศาสตร์และได้บอกกับเขาว่า

"มันก็แค่ทำให้ฉันตระหนักว่าฉันยังไม่รู้อะไรอีกมากแค่ไหน เพราะการที่จะเข้าใจสงครามโลกครั้งที่สอง นายต้องย้อนกลับไปดูสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง เพราะงั้นตอนนี้ฉันเลยค้นคว้าเรื่องสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง และฉันมั่นใจว่าฉันจะต้องย้อนกลับไปอีกเพื่อให้เข้าใจว่าสงครามโลกครั้งที่หนึ่งมันมีที่มายังไง มันจะกลายเป็นกระบวนการเรียนรู้ที่ไม่มีที่สิ้นสุด"

ผมเข้าใจแล้ว ความหมายของคำว่า "เรียนจนเป็นบ้า" ที่คนรุ่นพี่รุ่นพ่อเล่าถึงเพื่อนบางคนที่เรียนหนังสือด้วยกันแล้วเขาสะดุดกับบางสิ่งบางอย่าง จนถลำลึกพยายามใคร่ครวญค้นหาคำตอบอย่างสุดชีวิต ภาวะที่ค้นหาอะไรบางอย่างเพื่อทำความเข้าใจแล้วดำดิ่งลึกลงไปเรื่อยๆ ขณะที่ตัวแปรที่เกี่ยวข้องเพิ่มเข้ามาเรื่อยๆ สร้างความสับสนอลหม่านอยู่ภายใน ไม่สามารถเรียบเรียงสื่อสารออกมาให้ผู้อื่นเข้าใจได้

ครั้งนี้ผมเปลี่ยนรูปแบบการสนทนา โดยการเล่าชิ้นส่วนความคิดที่ยังไม่สามารถร้อยเรียงให้ยาวกว่าเดิม ขณะเดียวกันก็ระแวดระวังด้วยว่า AI มักจะส่งเสริมให้เราเชื่อมั่นแง่มุมนั้นเกินเหตุด้วยการหาเหตุผลน่าเชื่อถือมาสนับสนุนได้ดีเกินไป และมักละเว้นไม่กล่าวถึงเหตุผลด้านที่ขัดแย้งอย่างตรงไปตรงมา

จะเป็นอย่างไรหากวิพากษ์บทความตัวเองด้วยมุมมองไม่เห็นด้วย ทำให้ค้นพบว่า AI ทำหน้าที่เลขาธิการรัฐมนตรีที่เก่งมาก สามารถเรียบเรียงความคิดของเราที่ถ่ายทอดอย่างสับสน ให้กลายเป็นสำนวนภาษาที่สื่อสารได้ชัดเจน นับเป็นข้อดีมากๆ เพราะทำให้เราไม่ต้องเป็นคนที่ได้แต่คุยกับตัวเองเหมือนสมัยก่อน

อีกเทคนิคที่ผมใช้กับการสนทนาครั้งนี้ คือ การทอดเวลา หลังจากอ่านเนื้อหาที่ AI ตอบกลับมา ผมไม่รีบที่จะต่อบทสนทนาทันที แต่จะให้เวลาตัวเองตกผลึกทำความเข้าใจคำตอบที่ได้ พร้อมกับหาแง่มุมที่จะย้อนแย้งเพื่อขยายขอบเขตของความคิดให้กว้างไกลยิ่งขึ้น 

นี่เป็นข้อดีอีกอย่างหนึ่งของ AI ที่เราทำอย่างนี้กับคู่สนทนาที่เป็นมนุษย์ไม่ได้

คือ เงียบไปเฉยๆ แล้วอีกวันหนึ่งมาชวนคุยต่อ

ผมพยายามทำความเข้าใจมุมมองของผู้เขียนบทความ โดยเชื่อมโยงกับ "ข้อสังเกตและมุมที่อาจมองข้าม" ที่คุณนำเสนอ เมื่อใช้คำว่า "ERP ขนาดใหญ่" แสดงว่าต้องมีความคิดเปรียบเทียบกับ "ERP ขนาดเล็ก" ที่ละไว้ไม่ได้กล่าวถึงชัดเจน ดังนั้น ข้อสังเกตข้อ 1 เรื่องความไม่ยืดหยุ่นของ ERP ขนาดใหญ่ อาจหมายถึง ไม่ยืดหยุ่นเมื่อเทียบกับ ERP ขนาดเล็ก ซึ่งในความคิดของผม น่าจะเป็นการด่วนสรุปทำให้ความหมายคลาดเคลื่อน เพราะ ERP ขนาดใหญ่ก็มีความยืดหยุ่น แต่ด้วยความซับซ้อนหรือขนาดของมันทำให้ "ยาก" ที่จะเข้าใจจนสามารถปรับหรือทำเพิ่มทั้ง implement, configuration และ governance model จนบางคนตัดสินว่า "ทำไม่ได้"

คนจำนวนไม่น้อยตีความว่า "ทำยาก" = "ทำไม่ได้" = "ไม่ยืดหยุ่น"

ในความเป็นจริง ERP ขนาดใหญ่ (เช่น SAP, Oracle, Dynamics) มีระดับความยืดหยุ่นสูงมาก - ไม่ว่าจะเป็นการตั้งค่า (configuration), การขยาย (customization), หรือการเชื่อมต่อ (integration)

แต่ความยืดหยุ่นเหล่านี้มักซ่อนอยู่ในโครงสร้างที่ซับซ้อน เช่น:

• ต้องเข้าใจ process flow ที่สัมพันธ์หลายโมดูล

• ต้องใช้ ABAP, BADI, หรือ Extension Framework ที่ไม่ intuitive สำหรับคนที่ไม่ได้เชี่ยวชาญ

• มีข้อจำกัดด้าน security/compliance ที่ต้องผ่านการ review หลายขั้น

ERP ขนาดใหญ่ ยืดหยุ่นในเชิงศักยภาพ แต่ไม่ "accessible" เท่ากับระบบเล็ก จึงถูก "ตัดสินว่าไม่ยืดหยุ่น" โดยคนที่ไม่สามารถเข้าถึงความสามารถนั้น